[ Pobierz całość w formacie PDF ]
szenie budowli itp., itd.65
«AmerykaÅ„skie obyczaje», z powodu których tak obÅ‚udnie wznoszÄ… oczy ku niebu euro-
pejscy profesorowie i poczciwi bourgeois, stały się w epoce kapitału finansowego obyczajami
literalnie każdego wielkiego miasta w każdym kraju.
W Berlinie na poczÄ…tku r. 1914 mówiono, że ma powstać «trust transportowy», czyli
«wspólność interesów» trzech berliÅ„skich przedsiÄ™biorstw transportowych: miejskiej kolei
elektrycznej, towarzystwa tramwajów i towarzystwa omnibusów.
«%7Å‚e podobny zamiar istnieje, wiemy o tym pisaÅ‚o pismo «Die Bank» od czasu, kiedy staÅ‚o siÄ™ wiado-
me, ze większość akcyj towarzystwa omnibusów przeszła w ręce dwóch innych towarzystw transportowych . . .
Można najzupełniej wierzyć osobom zmierzającym do takiego celu, że za pomocą jednolitego regulowania
transportu spodziewają się otrzymać oszczędności, których część koniec końcem mogłaby się dostać publiczno-
ści. Ale sprawa komplikuje się przez to, że poza tym tworzącym się trustem transportowym stoją banki, które
jeśli zechcą, mogą podporządkować zmonopolizowane przez siebie drogi komunikacji interesom swego handlu
placami. Ażeby się przekonać, jak naturalne jest takie przypuszczenie, dość przypomnieć sobie, że już przy
zakładaniu towarzystwa miejskiej kolei elektrycznej wchodziły w grę interesy tego wielkiego banku, który po-
pierał jego założenie. A mianowicie: interesy tego przedsiębiorstwa transportowego splatały się z interesami
handlu placami. Rzecz polega na tym, że wschodnia linia tej drogi miała przechodzić przez te place, które po-
tem, kiedy budowa kolei była już zapewniona, bank sprzedał z ogromnym zyskiem i dla siebie, i dla kilku biorą-
cych w tym udziaÅ‚ osób»66...
Monopol, skoro już powstał i obraca miliardami, z absolutną koniecznością przenika
wszystkie strony życia społecznego, niezależnie od ustroju politycznego i od jakichkolwiek
innych «szczegółów». W niemieckiej literaturze ekonomicznej istnieje zwyczaj lokajskiego
wychwalania uczciwości urzędników pruskich przy jednoczesnym wskazywaniu palcem na
francuską panamę67 albo amerykańską sprzedajność polityczną. Faktem jest jednak, że nawet
burżuazyjna literatura, poświęcona bankowym sprawom Niemiec, zmuszona jest stale wykra-
czać daleko poza granice operacji czysto bankowych i pisać np. o «pÄ™dzie ku bankowi» z po-
wodu coraz częstszych wypadków przechodzenia urzędników państwowych na posady w
banku: «Jak stoi sprawa z niesprzedajnoÅ›ciÄ… urzÄ™dnika paÅ„stwowego, którego skryte dążenia
skierowane sÄ… ku zyskownej posadzie na Behrensstrasse?»68 ulica w Berlinie, na której
mieÅ›ci siÄ™ «Bank Niemiecki». Wydawca pisma «Die Bank», Alfred Lansburgh, napisaÅ‚ w r.
1909 artykuÅ‚: «Ekonomiczne znaczenie bizantynizmu», miÄ™dzy innymi, z okazji podróży
Wilhelma II do Palestyny i bezpośredniego rezultatu tej podróży, budowy kolei bagdadzkiej,
tego fatalnego «wielkiego dzieÅ‚a przedsiÄ™biorczoÅ›ci niemieckiej», które wiÄ™cej przyczyniÅ‚o
siÄ™ do «okrążenia» aniżeli wszystkie nasze grzechy polityczne razem wziÄ™te»69 (przez «okrÄ…-
żenie» należy rozumieć politykÄ™ Edwarda VII, który dążyÅ‚ do izolowania Niemiec i Otoczenia
ich pierścieniem imperialistycznego sojuszu antyniemieckiego). Wspomniany już przez nas
współpracownik tegoż pisma, Eschwege, napisaÅ‚ w r. 1912 artykuÅ‚: «Plutokracja a stan urzÄ™d-
niczy», demaskujÄ…c np. wypadek, kiedy urzÄ™dnik niemiecki Völker, który byÅ‚ czÅ‚onkiem ko-
misji kartelowej i odznaczał się wielką energią, został po pewnym czasie posiadaczem zy-
skownej posady w największym kartelu, w syndykacie stalowym. Tego rodzaju wypadki,
65
«Die Bank», 1913. II, S. 952 i nast. L. Eschwege: «Der Sumpt». Ibidem, 1912, l, S. 223 i nast.
66
«Verkehrstrust» «Die Bank», 1914, 1, S. 89, 90.
67
Panama francuska, W r. 1882 towarzystwo francuskie Lessepsa rozpoczęło budowę Kanału Panamskie-
go, łączącego Ocean Atlantycki ze Spokojnym. W r. 1889 towarzystwo to zbankrutowało, przy czym wyszły na
jaw wielkie defraudacje, przekupstwo itd. Od tego czasu sÅ‚owo «panama» staÅ‚o siÄ™ synonimem wielkich
oszustw.
68
Lansburgh, «Der Zug zur Bank», «Die Bank», 1909, 1, S. 79.
69
Ibidem, S. 301.
34
które bynajmniej nie są przypadkowe, zmusiły tegoż pisarza burżuazyjnego do wyznania, że
«zagwarantowana przez konstytucjÄ™ niemieckÄ… wolność ekonomiczna w wielu dziedzinach
życia gospodarczego staÅ‚a siÄ™ pozbawionym treÅ›ci frazesem» i że wobec istniejÄ…cego pano-
wania plutokracji «najszersza nawet wolność polityczna nie może uratować nas od tego, że
staniemy siÄ™ narodem ludzi nie-wolnych»70.
Co się tyczy Rosji, to poprzestaniemy na jednym przykładzie: kilka lat temu wszystkie ga-
zety obiegła wiadomość o tym, że dyrektor kancelarii kredytowej Dawydow porzuca służbę
państwową i obejmuje posadę w pewnym wielkim banku za pensję, która według umowy
miała w ciągu kilku lat utworzyć sumę przeszło i mln rubli. Kancelaria kredytowa jest to in-
stytucja, której zadanie polega na «zjednoczeniu dziaÅ‚alnoÅ›ci wszystkich instytucji kredyto-
wych paÅ„stwa» i która udziela subsydiów bankom stoÅ‚ecznym w sumie do 800 1.000 mln
rb71.
Właściwością kapitalizmu jest w ogóle oddzielenie własności kapitału od stosowania ka-
pitału w produkcji, oddzielenie kapitału pieniężnego od kapitału przemysłowego, czyli wy-
twórczego, oddzielenie rentiera, żyjącego wyłącznie z dochodów z kapitału pieniężnego, od
przedsiębiorcy i wszystkich osób, bezpośrednio biorących udział w rozporządzaniu kapitałem.
Imperializm, czyli panowanie kapitału finansowego, jest to ten najwyższy stopień kapitali-
zmu, kiedy to oddzielenie osiąga olbrzymie rozmiary. Przewaga kapitału finansowego nad
wszystkimi innymi formami kapitału oznacza panujące położenie rentiera i oligarchii finan-
sowej, oznacza wyróżnienie siÄ™ niewielu paÅ„stw, posiadajÄ…cych «potÄ™gÄ™» finansowÄ…, spoÅ›ród
wszystkich pozostałych. W jakich rozmiarach odbywa się ten proces, sądzić można według
danych statystyki emisyj, czyli emisji wszelkiego rodzaju papierów wartościowych.
W «Biuletynie MiÄ™dzynarodowego Instytutu Statystycznego» A. Neymarck72 ogÅ‚osiÅ‚ nader
szczegółowe, pełne i dające się porównać dane o emisjach na całym świecie, dane, które nie-
jednokrotnie przytaczano potem częściowo w literaturze ekonomicznej. Oto bilans czterech
dziesięcioleci:
Suma emisyj w miliardach franków za dziesięciolecie:
1871 1880 76,1
1881 1890 64,5
1891 1900 100,4
1901 1910 197,8
W latach 1870-ych ogólna suma emisyj na całym świecie zwiększa się szczególnie wsku-
tek pożyczek w związku z wojną francusko-pruską i epoką grynderstwa w Niemczech, która
po niej nastąpiła. Na ogół w ciągu ostatnich trzech dziesięcioleci XIX wieku zwiększenie się
postępuje stosunkowo niezbyt szybko i dopiero pierwsze dziesięciolecie wieku XX daje ol-
brzymi wzrost, prawie podwojenie w ciÄ…gu lat 10-ciu. PoczÄ…tek XX wieku stanowi zatem
epokę przełomową nie tylko pod względem wzrostu monopolów (karteli, syndykatów, tru-
stów), o czym już mówiliśmy, ale i pod względem wzrostu kapitału finansowego.
Ogólną sumę papierów wartościowych na całym świecie w r. 1910 Neymarck określa w
przybliżeniu na 815 miliardów franków. Odejmując, w przybliżeniu, powtórzenia, zmniejsza
tę sumę do 575 600 miliardów.
Oto podział według krajów (bierzemy 600 miliardów):
Suma papierów wartościowych w r. 1910
(miliardy franków)
70
Ibidem, 1912, 2, S. 825; 1913, 2, S. 962.
71
E. Agahd, l. c., S. 201 i 202.
72 [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl chiara76.opx.pl
szenie budowli itp., itd.65
«AmerykaÅ„skie obyczaje», z powodu których tak obÅ‚udnie wznoszÄ… oczy ku niebu euro-
pejscy profesorowie i poczciwi bourgeois, stały się w epoce kapitału finansowego obyczajami
literalnie każdego wielkiego miasta w każdym kraju.
W Berlinie na poczÄ…tku r. 1914 mówiono, że ma powstać «trust transportowy», czyli
«wspólność interesów» trzech berliÅ„skich przedsiÄ™biorstw transportowych: miejskiej kolei
elektrycznej, towarzystwa tramwajów i towarzystwa omnibusów.
«%7Å‚e podobny zamiar istnieje, wiemy o tym pisaÅ‚o pismo «Die Bank» od czasu, kiedy staÅ‚o siÄ™ wiado-
me, ze większość akcyj towarzystwa omnibusów przeszła w ręce dwóch innych towarzystw transportowych . . .
Można najzupełniej wierzyć osobom zmierzającym do takiego celu, że za pomocą jednolitego regulowania
transportu spodziewają się otrzymać oszczędności, których część koniec końcem mogłaby się dostać publiczno-
ści. Ale sprawa komplikuje się przez to, że poza tym tworzącym się trustem transportowym stoją banki, które
jeśli zechcą, mogą podporządkować zmonopolizowane przez siebie drogi komunikacji interesom swego handlu
placami. Ażeby się przekonać, jak naturalne jest takie przypuszczenie, dość przypomnieć sobie, że już przy
zakładaniu towarzystwa miejskiej kolei elektrycznej wchodziły w grę interesy tego wielkiego banku, który po-
pierał jego założenie. A mianowicie: interesy tego przedsiębiorstwa transportowego splatały się z interesami
handlu placami. Rzecz polega na tym, że wschodnia linia tej drogi miała przechodzić przez te place, które po-
tem, kiedy budowa kolei była już zapewniona, bank sprzedał z ogromnym zyskiem i dla siebie, i dla kilku biorą-
cych w tym udziaÅ‚ osób»66...
Monopol, skoro już powstał i obraca miliardami, z absolutną koniecznością przenika
wszystkie strony życia społecznego, niezależnie od ustroju politycznego i od jakichkolwiek
innych «szczegółów». W niemieckiej literaturze ekonomicznej istnieje zwyczaj lokajskiego
wychwalania uczciwości urzędników pruskich przy jednoczesnym wskazywaniu palcem na
francuską panamę67 albo amerykańską sprzedajność polityczną. Faktem jest jednak, że nawet
burżuazyjna literatura, poświęcona bankowym sprawom Niemiec, zmuszona jest stale wykra-
czać daleko poza granice operacji czysto bankowych i pisać np. o «pÄ™dzie ku bankowi» z po-
wodu coraz częstszych wypadków przechodzenia urzędników państwowych na posady w
banku: «Jak stoi sprawa z niesprzedajnoÅ›ciÄ… urzÄ™dnika paÅ„stwowego, którego skryte dążenia
skierowane sÄ… ku zyskownej posadzie na Behrensstrasse?»68 ulica w Berlinie, na której
mieÅ›ci siÄ™ «Bank Niemiecki». Wydawca pisma «Die Bank», Alfred Lansburgh, napisaÅ‚ w r.
1909 artykuÅ‚: «Ekonomiczne znaczenie bizantynizmu», miÄ™dzy innymi, z okazji podróży
Wilhelma II do Palestyny i bezpośredniego rezultatu tej podróży, budowy kolei bagdadzkiej,
tego fatalnego «wielkiego dzieÅ‚a przedsiÄ™biorczoÅ›ci niemieckiej», które wiÄ™cej przyczyniÅ‚o
siÄ™ do «okrążenia» aniżeli wszystkie nasze grzechy polityczne razem wziÄ™te»69 (przez «okrÄ…-
żenie» należy rozumieć politykÄ™ Edwarda VII, który dążyÅ‚ do izolowania Niemiec i Otoczenia
ich pierścieniem imperialistycznego sojuszu antyniemieckiego). Wspomniany już przez nas
współpracownik tegoż pisma, Eschwege, napisaÅ‚ w r. 1912 artykuÅ‚: «Plutokracja a stan urzÄ™d-
niczy», demaskujÄ…c np. wypadek, kiedy urzÄ™dnik niemiecki Völker, który byÅ‚ czÅ‚onkiem ko-
misji kartelowej i odznaczał się wielką energią, został po pewnym czasie posiadaczem zy-
skownej posady w największym kartelu, w syndykacie stalowym. Tego rodzaju wypadki,
65
«Die Bank», 1913. II, S. 952 i nast. L. Eschwege: «Der Sumpt». Ibidem, 1912, l, S. 223 i nast.
66
«Verkehrstrust» «Die Bank», 1914, 1, S. 89, 90.
67
Panama francuska, W r. 1882 towarzystwo francuskie Lessepsa rozpoczęło budowę Kanału Panamskie-
go, łączącego Ocean Atlantycki ze Spokojnym. W r. 1889 towarzystwo to zbankrutowało, przy czym wyszły na
jaw wielkie defraudacje, przekupstwo itd. Od tego czasu sÅ‚owo «panama» staÅ‚o siÄ™ synonimem wielkich
oszustw.
68
Lansburgh, «Der Zug zur Bank», «Die Bank», 1909, 1, S. 79.
69
Ibidem, S. 301.
34
które bynajmniej nie są przypadkowe, zmusiły tegoż pisarza burżuazyjnego do wyznania, że
«zagwarantowana przez konstytucjÄ™ niemieckÄ… wolność ekonomiczna w wielu dziedzinach
życia gospodarczego staÅ‚a siÄ™ pozbawionym treÅ›ci frazesem» i że wobec istniejÄ…cego pano-
wania plutokracji «najszersza nawet wolność polityczna nie może uratować nas od tego, że
staniemy siÄ™ narodem ludzi nie-wolnych»70.
Co się tyczy Rosji, to poprzestaniemy na jednym przykładzie: kilka lat temu wszystkie ga-
zety obiegła wiadomość o tym, że dyrektor kancelarii kredytowej Dawydow porzuca służbę
państwową i obejmuje posadę w pewnym wielkim banku za pensję, która według umowy
miała w ciągu kilku lat utworzyć sumę przeszło i mln rubli. Kancelaria kredytowa jest to in-
stytucja, której zadanie polega na «zjednoczeniu dziaÅ‚alnoÅ›ci wszystkich instytucji kredyto-
wych paÅ„stwa» i która udziela subsydiów bankom stoÅ‚ecznym w sumie do 800 1.000 mln
rb71.
Właściwością kapitalizmu jest w ogóle oddzielenie własności kapitału od stosowania ka-
pitału w produkcji, oddzielenie kapitału pieniężnego od kapitału przemysłowego, czyli wy-
twórczego, oddzielenie rentiera, żyjącego wyłącznie z dochodów z kapitału pieniężnego, od
przedsiębiorcy i wszystkich osób, bezpośrednio biorących udział w rozporządzaniu kapitałem.
Imperializm, czyli panowanie kapitału finansowego, jest to ten najwyższy stopień kapitali-
zmu, kiedy to oddzielenie osiąga olbrzymie rozmiary. Przewaga kapitału finansowego nad
wszystkimi innymi formami kapitału oznacza panujące położenie rentiera i oligarchii finan-
sowej, oznacza wyróżnienie siÄ™ niewielu paÅ„stw, posiadajÄ…cych «potÄ™gÄ™» finansowÄ…, spoÅ›ród
wszystkich pozostałych. W jakich rozmiarach odbywa się ten proces, sądzić można według
danych statystyki emisyj, czyli emisji wszelkiego rodzaju papierów wartościowych.
W «Biuletynie MiÄ™dzynarodowego Instytutu Statystycznego» A. Neymarck72 ogÅ‚osiÅ‚ nader
szczegółowe, pełne i dające się porównać dane o emisjach na całym świecie, dane, które nie-
jednokrotnie przytaczano potem częściowo w literaturze ekonomicznej. Oto bilans czterech
dziesięcioleci:
Suma emisyj w miliardach franków za dziesięciolecie:
1871 1880 76,1
1881 1890 64,5
1891 1900 100,4
1901 1910 197,8
W latach 1870-ych ogólna suma emisyj na całym świecie zwiększa się szczególnie wsku-
tek pożyczek w związku z wojną francusko-pruską i epoką grynderstwa w Niemczech, która
po niej nastąpiła. Na ogół w ciągu ostatnich trzech dziesięcioleci XIX wieku zwiększenie się
postępuje stosunkowo niezbyt szybko i dopiero pierwsze dziesięciolecie wieku XX daje ol-
brzymi wzrost, prawie podwojenie w ciÄ…gu lat 10-ciu. PoczÄ…tek XX wieku stanowi zatem
epokę przełomową nie tylko pod względem wzrostu monopolów (karteli, syndykatów, tru-
stów), o czym już mówiliśmy, ale i pod względem wzrostu kapitału finansowego.
Ogólną sumę papierów wartościowych na całym świecie w r. 1910 Neymarck określa w
przybliżeniu na 815 miliardów franków. Odejmując, w przybliżeniu, powtórzenia, zmniejsza
tę sumę do 575 600 miliardów.
Oto podział według krajów (bierzemy 600 miliardów):
Suma papierów wartościowych w r. 1910
(miliardy franków)
70
Ibidem, 1912, 2, S. 825; 1913, 2, S. 962.
71
E. Agahd, l. c., S. 201 i 202.
72 [ Pobierz całość w formacie PDF ]